Algemeen

Als vertaalbureau voelen we ons medebewakers van de vaderlandse spelling. Onze klanten verwachten kraakhelder, onberispelijk Nederlands van ons. En terecht. Toch valt foutloos spellen in het Nederlands niet mee. Ook als het kofschip geen geheimen voor je heeft en je de d's, t's en dt's haarscherp op het netvlies hebt staan, blijven er nog genoeg voetangels over. Een van de lastigste is ongetwijfeld de spellingsgruwel van verbindingsstreepjes en  trema's. Wanneer zet je een streepje, wanneer (en waar) een trema, wanneer schrijf je woorden aaneen. Ik durf hier te stellen dat geen Nederlander - of het moet een Vlaming zijn - deze vaardigheid volledig beheerst.

Mijn zoon van 14, een nauwgezet gymnasiastje, klopte van de week bij me aan met een vraag over de vervoeging van Engelse leenwerkwoorden. "Hoe vervoeg je basketballen, paps? Of e-mailen? Of attachen?"

Ooit, lang geleden, moeten vertaalbureaus plekken geweest zijn waar talloze vertalers aan lange rijen bureaus vlijtig hun vertalingen uitbroedden. Ik gebruik bewust het woord 'uitbroedden' omdat ik voor mijn geestesoog rijen dames achter typemachines zie verschijnen. Zo ongeveer als op de volgende foto (let op het parmantige heertje dat de lakens uitdeelt):

Vertaalbureau in vroeger tijden

Tegenwoordig is er een heel nieuw type vertaalbureau opgekomen. Ik noem dit weleens 'de handelsfirma'. Handelsfirma's zijn bedrijven die handelen in vertalingen. Het aloude spel van laag inkopen en hoog verkopen. Dergelijke vertaalbureaus hebben doorgaans amper nog een band met hun product, ze zouden net zo goed plasmatelevisies kunnen verkopen, to put it bluntly.

Hoewel ik al zestien jaar een vertaalbureau run, heb ik helemaal geen taal- of vertaalachtergrond. Ik heb me daar nooit bezwaard over gevoeld. In de praktijk heb ik geleerd dat een vakinhoudelijke achtergrond - in mijn geval Bedrijfskunde - je vaak een voorsprong geeft op vertalers met een (ver)taalbul op zak. Sterker, het is vaak het gemis aan vakinhoudelijke kennis dat veel vertalers opbreekt. Daarnaast zijn studenten van vertaalopleidingen doorgaans geïnfecteerd met een schoolse benadering die het letterlijk omzetten van een brontekst prefereert boven het smeden van een soepel lopende tekst. Velen van hen zijn jaren verder voordat ze het lef hebben om zich een tekst 'eigen' te maken. Juristen, economen, bedrijfskundigen en andere doctorandussen die zich tot het vertaalvak bekeren, zijn minder besmet met deze schoolsheid. Althans, dat is mijn gevoel.

Ik heb er in deze blog en andere plaatsen meermalen op gewezen dat Engels er soms verdraaid Nederlands uitziet.  Als vertaalbureau lopen we daar dagelijks tegenaan. Aangezien het Nederlands en het Engels - als Germaanse talen - neefjes  van elkaar zijn, is het onvermijdelijk dat er gelijkenissen in zinsbouw optreden bij vertalingen. Hij is in zijn element kun je zonder probleem vertalen met he is in his element. Iedere Engelsman herkent dat als een authentieke Engelse uitdrukking. Maar een Nederlander gaat twijfelen: dit klinkt wel erg letterlijk. Lees mijn recensie van het I always get my sin-boekje voor meer voorbeelden. Soms is het lastig om klanten ervan te overtuigen dat een letterlijke vertaling vaak de beste optie is.

Gisteren hadden we weer zo'n geval. Een klant wees ons op het feit dat fall under the guarantee echt geen goede vertaling kon zijn van valt onder de garantie. Volgens de klant hadden we een vertaalmachine gebruikt en was er geen mens aan te pas gekomen, laat staan een native speaker. Zie je hier maar eens tegen te verweren. Moet je op je strepen gaan staan, je beroepen op je opleiding als taalkundige, je ervaring? In een tijd waarin gezag aan bederf onderhevig is, is dat weinig aanlokkelijk. Gelukkig is er Google. Typt u in: "fall under the guarantee. Resultaat: 564.000 hits. Einde discussie. Of niet?

Soms voel je nog wat aarzeling bij zo'n klant. Zijn gemoed is niet geheel gerust gesteld. Dat zit zo. Gelijk is ongelijk, zoals elke bouwvakker je kan vertellen. Als je iets er goed uit wilt laten zien, dan kun je vaak beter het verschil benadrukken. Als twee elementen te dicht op elkaar zitten en maar iets verschillen geeft dat onrust. Zet ze verder uit elkaar zodat het onderscheid duidelijk is en er ontstaat rust. Hetzelfde geldt voor vertalingen. Vertaal hij is in zijn element bijvoorbeeld niet met he is in his element maar met he feels like a fish in the water. Kijk, dat is nou een vertaling. Woordjes vertalen met heel andere woordjes. Daar heeft iemand moeite voor gedaan. Dat je via een terugvertaling dan uitkomt op hij voelt zich als een vis in het water, dat is weer een andere kwestie. Soms moet om je gelijk te behalen ongelijker te werk gaan.

Koen Gubbels

Vertalen heeft af en toe iets weg van schoenen verkopen. Of van tapijthandel. Net als in die branches heeft immers in de vertaalbranche het fenomeen prijsstunter zijn intrede gedaan. De prijsstunts worden weliswaar niet in strekkende meter uitgedrukt maar in centen per woord, het principe is hetzelfde. En aangezien veel mensen vertalingen als een noodzakelijk kwaad zien ('het mot gewoon vertaald worden') doen die prijsstunters vermoedelijk nog leuke zaken ook. Twee woorden voor de prijs van één. Die verhouding klopt vrij aardig. De gerenommeerde vertaalbureaus, waar wij ons natuurlijk graag bij rekenen, rekenen om en nabij de 20 cent per woord voor een vertaling. De prijsstunters gaan akelig dicht naar die 10 cent toe. Er zijn er zelfs die eronder zitten.

Kan dat zomaar?

Ja, dat kan zomaar. De vertaalmarkt is een vrije, ongereguleerde markt, zoals Neelie Smit-Kroes het graag ziet. Daarbij zijn de toetredingsdrempels ook nog eens heel laag - iedere halve zool met een laptop kan binnen een dag een vertaalbureau beginnen. Op zich prachtig voor de klant want de tarieven in de vertaalsector zijn al jaren scherp en stijgen eigenlijk amper.