Woorden van het Jaar 2023

Ook in 2023 kozen veel landen weer een Woord van het Jaar. Welke thema's waren trending?

Het is alweer eenentwintig jaar geleden dat wij bij The Language Lab de eerste Nederlandse online Woord van het Jaar-verkiezing organiseerden. We waren op zoek naar nieuwe woorden die het jaar markeerden. Na enkele edities zetten we er een punt achter en nam woordenboekenuitgever Van Dale het stokje over. Als taalliefhebbers volgen we de jaarlijkse verkiezingen nog wel op de voet; zie bijvoorbeeld de blogpost over 2017. In dit stukje zetten we kort op een rij welke woorden in 2023 als winnaars uit de bus kwamen en kijken we of er overeenkomsten te signaleren zijn.

Woordenwolk met populaire woorden van 2023

Nederlands

Zowel Van Dale als het genootschap Onze Taal koos voor graaiflatie. Deze samenvoeging van graaien en inflatie verwijst naar de hoge inflatie in 2022 en 2023, die mede veroorzaakt zou zijn door zelfverrijking en onterechte prijsverhogingen.

Van Dale hield een soortgelijke verkiezing in Vlaanderen. Ook daar werd graaiflatie de winnaar. Publieke omroep VRT hield ook een verkiezing, op Instagram onder kinderen en tieners. De jongste kinderen kozen voor bro: een vlotte aanspreekvorm voor vrienden en vriendinnen, overgewaaid uit de VS. Onder hun wat oudere broers en zussen was heftig het populairst. Het wordt volgens de VRT gebruikt om iets opvallends aan te duiden, en kan zowel positief als negatief bedoeld zijn.

Frans

Ook de Waalse publieke omroep RTBF liet het publiek een keuze maken. Het werd geen woord maar een begrip: bombe climatique. Daarmee wordt iets bedoeld dat tot een grote CO₂-uitstoot leidt, bijvoorbeeld de bouw van een nieuwe kolencentrale.

In Frankrijk vonden we geen winnaar maar wel twee lijstjes met woorden die het jaar typeerden, van Radio France en van de krant Le Figaro. Eén woord staat in beide lijsten: quoicoubeh. Dat is een tienerwoord zonder betekenis, via TikTok overgewaaid uit Ivoorkust. Het is een nieuwe variant van de aloude grap om de vraag Quoi? te beantwoorden met feur! Quoi-feur, coiffeur, ha ha. Le Figaro noemt overigens ook shrinkflation: een Engels woord (!) dat duidt op het verschijnsel dat je bekertje yoghurt nog steeds 3 euro kost maar wel een stuk kleiner is geworden.

Duits

Het Gesellschaft für deutsche Sprache koos Krisenmodus tot woord van het jaar 2023. De jury spreekt van diverse nieuwe crises die zich aandienden terwijl oude nog niet opgelost waren. Als nieuw werden onder meer genoemd de inflatie en het opgelaaide conflict tussen Israël en de Palestijnen; oude crises zijn de klimaatverandering, de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis. Door alle problemen geraken mensen in een soort permanente crisismodus, aldus het gezelschap. In Zwitserland was Monsterbank populair, door de fusie van twee toch al grote banken.

Zweeds

Het Zweedse Instituut voor taal en volkserfgoed zag enkele trends in de nieuwe woorden van 2023. Het woord klivare is een voorbeeld van slang-woorden van criminele bendes die overgenomen worden in mediaberichten en zo in de bovenwereld belanden. Eigenlijk is klivare een bestaand woord voor een persoon die stapt of klimt. In de nieuwe betekenis is het een bendelid dat in opdracht van een ander bendelid een misdrijf uitvoert, in de hoop hogerop te komen in de hierarchie. Daarnaast zag het instituut veel termen rond het thema AI: bijvoorbeeld generativ AI en AI-klonad (gekloond met hulp van AI). Opmerkelijk is dat prompta het inmiddels tot werkwoord heeft geschopt: het formuleren van een vraag of opdracht voor een AI-tool. De Zweden bedachten verder een variant op onze graaiflatie en het 'Franse' shrinkflation: snikflation, waarbij diensten sluipenderwijs (snika = sluipen) worden uitgehold maar wel even duur blijven.

Engels

Over naar de Engelstaligen. In de VS zag woordenboek Merriam-Webster dat er veel gezocht werd naar de betekenis van authentic. In tijden van kunstmatige intelligentie en de schone schijn van celebrities en sociale media willen mensen weten wat er niet kunstmatig en fake is.

Oxford University Press: rizz. Ook genoemd door Merriam-Webster. Een internetterm die afgeleid zou zijn van charisma en precies dat betekent. Charme. Het kan ook als werkwoord gebruikt worden: “rizz up that cutie”, geeft M-W als voorbeeld. Het werd trouwens in Denemarken uitgeroepen tot jeugdwoord van het jaar. Voor twee Britse woordenboeken, Collins en Cambridge Dictionary, waren AI-gerelateerde termen toonzettend: AI zelf en hallucinate, een verwijzing naar chatbots die soms onzin uitkramen.

Een Australisch woordenboek koos voor cozzie livs: een verbastering van cost of living, een onderwerp dat in Nederland ook meedong in de vorm van bestaanszekerheid.

AI en bestaanszekerheid

Een groep rond de Russische taalkundige Mikhail Epstein bekroonde de afkorting ИИ, de initialen van de Russische woorden voor kunstmatige intelligentie. In Japan tot slot ging het in 2023 ook veel over bestaanszekerheid: 税, "zei" oftewel belastingen, werd daar het woord van het jaar.

Uit deze korte inventarisatie komen twee winnende thema's naar voren: bestaanszekerheid en AI. We zijn benieuwd of die aan het eind van 2024 terug zullen keren. Wie de vinger aan de pols wil houden, kan elke dag het woord van de dag bekijken van de hoofdredacteur van Van Dale.

Freek Roset