Woorden van het jaar 2017

Wat is hét woord van het jaar in 2017? We maakten een (onvolledig) overzicht van de jaarwoorden in verschillende landen. Fake news blijkt goed te scoren.

Nederland

Bij woordenboekuitgever Van Dale is appongeluk het woord van 2017: een verkeersongeluk waarbij een betrokkene was afgeleid door het appen. Appen, voor alle duidelijkheid, is het gebruiken van de chat-app WhatsApp of een soortgelijke app op een smartphone.

Het genootschap Onze Taal organiseerde samen met de omroep NTR een eigen verkiezing. Daar werd gekozen voor een woord met een politieke lading: plofklas. Bedoeld wordt een schoolklas met zo veel leerlingen dat de docent het niet meer aan kan. De bekendere plofkip was het voorbeeld. Het woord won de verkiezing door een campagne op sociale media van onderwijzers en docenten.

België - Nederlands

Ook in Vlaanderen organiseert Van Dale een verkiezing voor het woord van het jaar. Dit jaar kwam koesterkoffer als winnaar uit de bus: een "koffer met tastbare herinneringen om een jong gezin te ondersteunen na het verlies van een kind". Wij vragen ons af hoeveel koesterkoffers inmiddels gevuld zijn door appongelukken...

België - Frans

In Wallonië houdt het dagblad Le Soir samen met de Leuvense universiteit UCL elk jaar een verkiezing. Dit jaar kozen de Franstaligen voor fake news, een van de favoriete kreten van de begin 2017 aangetreden Amerikaanse president Donald Trump. Bij hem is het nog maar de vraag of het betreffende bericht werkelijk nep is of dat het hem minder goed uitkomt.

Frankrijk

Vreemd genoeg wordt in Frankrijk al in mei een keuze gemaakt voor le mot de l'année. Dan wordt het jaarlijkse Festival du Mot gehouden, het Festival van het woord. Het publiek koos dit jaar voor renouveau, en de jury voor renouvellement. Beide woorden betekenen hernieuwing; het verschil is dat renouvellement duidt op een voortgaand proces, terwijl dat bij renouveau al afgerond is. De verkiezing was wellicht beïnvloed door de belofte van vernieuwing die velen in Frankrijk ervoeren na de verkiezing van Emmanuel Macron tot president, een paar weken eerder.

Groot-Brittannië

De woordenboekmakers van Oxford University Press kozen dit jaar voor youthquake. Een samentrekking van youth en earthquake, jeugd en aardbeving. Het staat voor verschuivingen die het gevolg zijn van een andere keuze van jonge mensen: a significant cultural, political, or social change arising from the actions or influence of young people. Net als in Frankrijk was die keuze ingegeven door politieke verkiezingen. In het Verenigd Koninkrijk stemden bij de parlementsverkiezingen in juni opvallend veel jongeren voor Labour. Het woord werd opgepikt in Nieuw-Zeeland, waar het veel gebruikt werd rond de verkiezingen daar in september. Overigens geeft het hoofd Woordenboeken van OUP toe dat de keuze voor youthquake ook is ingegeven door hoop op een ommezwaai, een renouvellement.

Bij de collega's van Collins woordenboeken werd fake news het woord van het jaar. De definitie: onjuiste, vaak sensationele, informatie verspreid als een nieuwsbericht.

Op de website van The Telegraph kan iedereen nog meestemmen. Er is keuze uit twaalf woorden, waarvan er twee door de twitteraar Donald J. Trump groot zijn gemaakt: het non-woord covfefe en zijn geliefde SAD.

Verenigde Staten

Ook hier bestaan meerdere woorden van het jaar. Dictionary.com koos voor complicit: medeplichtig. De site registreerde een forse piek in het aantal zoekopdrachten naar het woord nadat Saturday Night Live een reclame voor dat 'parfummerk' maakte. Scarlett Johansson speelde Ivanka Trump:

Woordenboekuitgever Merriam-Webster keek eveneens naar de bezoekstatistieken en pikte daar feminism uit. Er waren pieken ten tijde van de Women's March on Washington in januari, bij de releases van de tv-serie The Handmaid's Tale en de film Wonder Woman, en recent door alle ophef rond #metoo.

De American Dialect Society kiest ook elk jaar een woord: om taalverandering te laten zien, maar ook to have a little bit of fun. De verkiezing vindt plaats tijdens de jaarlijkse conventie, in januari. Nog even wachten, dus.

Australië

De redactie van het Australian National Dictionary Centre koos dit jaar voor kwaussie: een Nieuw-Zeelandse Australiër, iemand met paspoorten van beide landen. Het is zogenaamd porte-manteauwoord, een woord gemaakt uit delen van andere woorden. In dit geval werden kiwi en Aussie samengetrokken. In Australië kwamen in 2017 enkele prominente politici in de problemen toen bekend werd dat ze een dubbele nationaliteit hadden - en dan mag je daar niet in het parlement zitten.

Duitsland

Medewerkers van de Gesellschaft für deutsche Sprache kiezen al sinds 1971 een Wort des Jahres, dat het jaar zo goed mogelijk moet typeren. Het woord van dit jaar vergt enige kennis van de Duitse politiek: Jamaika-Aus. Jamaika verwijst naar de drie kleuren van de Jamaicaanse vlag: zwart, geel en groen. In de Duitse politiek worden partijen vaak met een kleur aangeduid. Zwart is de CDU, geel de liberale FDP, en groen de Groenen. Die drie partijen probeerden na de verkiezingen (alweer verkiezingen!) in september een coalitie te vormen, die dus werd aangeduid als Jamaika-Koalition. Die onderhandelingen mislukten: Aus. De jury vond het vooral taalkundig interessant dat de landsnaam een nieuwe betekenis kreeg en dat de uitspraak ervan verduitst werd.

Rusland

Volgens Wikipedia houdt de filoloog Mikhail Epstein elk jaar een verkiezing voor het Russische woord van het jaar. De status ervan is ons niet geheel duidelijk. Dit jaar kreeg реновация (renovatie) de meeste stemmen. In Rusland gaat het niet zoals in Frankrijk om politieke vernieuwing maar om een grootschalige stadsvernieuwingsoperatie in Moskou, waarbij zo'n 7000 flatgebouwen uit de sovjettijd tegen de vlakte gaan. Dat houdt de anderhalf miljoen bewoners van de flats uiteraard nogal bezig.

Scandinavië

In Denemarken loopt de verkiezing voor Årets ord nog. De uitslag wordt op 19 januari bekendgemaakt.

Zweden kent voorzover bekend alleen een lijst met nieuwe woorden. Wij vonden plogga grappig: een port-manteau van de werkwoorden jogga (joggen) en plocka (plukken, oprapen), dat staat voor 'al joggend zwerfafval verzamelen'.

Noorwegen koos net als de Walen en Collins woordenboeken voor fake news, maar dan in het Noors: falske nyheter.

Voor Finland konden we geen officieel woord van het jaar vinden. Wel introduceerden de Finnen dit jaar het begrip kalsarikännit: het gevoel dat je krijgt wanneer je beseft dat je thuis in je ondergoed dronken gaat worden, zonder dat je plannen hebt om uit te gaan. Ze maakten er zelfs emoji bij.

Gamen, braatolizer, genverbrander

Wist u trouwens dat de Nederlandse verkiezing een initiatief was van The Language Lab? De edities van 2003, 2004 en 2005 werden door ons georganiseerd, uit liefde voor de Nederlandse taal, op de website woordvanhetjaar.nl. De verkiezingen hadden enigszins te lijden onder campagnes die een eigen woord pushten, al dan niet om de onbetrouwbaarheid van internetpeilingen aan te tonen. In 2003 won gamen, in 2004 was er geen officiële winnaar omdat we geteisterd werden door een door het weblog Retecool ingezette braatolizer waarmee ze braatolizer wilden laten winnen, en in 2005 won het door een medium verzonnen woord genverbrander. Spannende tijden waren dat.

Freek Roset