Politieke taal

Bijna twee jaar lang is de nieuwsconsument bedolven onder berichten over de Amerikaanse verkiezingsstrijd. Nu zitten we in de laatste twee maanden van de campagne voor de Nederlandse verkiezingen. Tijd om eens te reflecteren op de taal van politici.

Politiek zonder taal is ondenkbaar. Politici gebruiken taal om hun standpunten duidelijk te maken en om anderen te overtuigen van de juistheid daarvan. Taal is ook het instrument waarmee debatten worden gevoerd en waarmee om onwenselijke feiten heen wordt gedraaid.

Leuzen

Eerst maar eens een blik werpen op de slogans die op de verkiezingsposters prijken. Hier staat een mooi overzicht uit eerdere campagnes. Wat opvalt is dat de woordkeuze niet erg origineel is: veel samen, altijd vooruit, en het moet beter of op zijn minst anders, in de toekomst. Origineler en wat mij betreft nog altijd de beste is 'Laat Lubbers zijn karwei afmaken', waarmee het CDA in 1986 het premierschap van Ruud Lubbers wist te prolongeren. Geen dromerige vergezichten maar down to earth, passend in de sombere jaren '80, en met een fijne alliteratie.

Op de websites van partijen vonden we de volgende actuele slogans:

VVD: Normaal. Doen.
PVV: Nederland weer van ons
D66: Samen sterker
CDA: Voor een land dat we door willen geven
PvdA: Samen vooruit
GroenLinks: Tijd voor verandering
SP: Klaar om te knokken!
CU: Geef geloof een stem
SGP: Stem vóór het leven
Denk: Denkend aan Nederland
VNL: Voor Nederland
PvdD: Hou vast aan je idealen

Framing

De slagzinnen worden (vermoedelijk) vooral ingezet om een positief gevoel op te wekken. Politici willen daarnaast graag de werkelijkheid naar de hand zetten: problemen aandikken of juist bagatelliseren. Een beproefde taaltechniek daarvoor is framing: bepaalde aspecten van de werkelijkheid naar voren brengen en andere juist verdoezelen. Hier staat een fraaie analyse.

De SP is er goed in: villasubsidie (omkering van het veelal positief ervaren begrip hypotheekrenteaftrek), boete op ziek zijn (eigen risico in de zorg). Windmolens draaien op subsidie: zie het beeld dat die gedeeltelijke waarheid (van de VVD?) opwerpt maar eens uit het hoofd van de kiezer te krijgen. De PVV noemt dezelfde windmolens graag klimaatminaretten: pakkende beeldspraak waarmee klimaatbeleid gepresenteerd wordt als iets dat net zo verschrikkelijk is - in de ogen van de PVV - als de islam. Framing is verwant aan de newspeak die George Orwell bedacht voor zijn profetische roman 1984. Newspeak was bedoeld om de vrijheid van gedachten en concepten te beperken die een bedreiging voor het regime zouden vormen.

Een extreme vorm van framing is wellicht wat de taalkundige Victor Klemperer Lingua Tertii Imperii noemen: de taal van het Derde Rijk. Klemperer bestudeerde de manier waarop de NSDAP taal gebruikte voor propaganda. Het voorvoegsel volk(s)- werd zoveel mogelijk gebruikt - de partij was er immers voor het volk, niet voor de elite. Overdrijvende woorden als eeuwig en fanatiek werden veel gebruikt en vooral veel herhaald. Als je de boodschap maar vaak genoeg herhaalt, gaan mensen er vanzelf in geloven - Goebbels wist het al.

Overdrijving is dus een gebruikelijke taaltechniek. Pim Fortuyn had succes met 'De puinhopen van Paars' (met alliteratie!), wat niets te maken had met daadwerkelijke puinhopen. Soms kan zo'n hyperbool zich tegen je wenden, zoals Halbe Zijlstra ervoer toen hij beweerde dat RTL het sinterklaasfeest vermoordde.

Beleidslingo

Terug naar deze week. De campagne mag dan in volle gang zijn, er wordt ook nog gewoon gewerkt in Den Haag. De Tweede Kamer vergaderde over de "7e voortgangsrapportage over de voortgang van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit", over de "instelling van de Technische werkgroep Beheersinstrumentarium", en over de "beleidsdoorlichting ‘Bevordering werking van het stelsel’ begrotingsartikel 2.3". Ook dat is politieke taal.