Vertaaloorlog

Slechte vertalingen kunnen tot misverstanden leiden. En zo'n misverstand kan behoorlijk uit de hand lopen...Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov wordt in het westen wellicht vooral herinnerd om de schoen waarmee hij tijdens een vergadering van de Verenigde Naties op tafel timmerde. De man hield blijkbaar van krachtige gebaren. Dat hij ook van krachtige taal hield, zorgde er in 1956 voor dat de Koude Oorlog nog een graadje koeler werd.

Begraven

Het was november 1956, een paar dagen nadat sovjettroepen de Hongaarse opstand hadden neergeslagen. Er deden geruchten de ronde dat andere Russische troepen klaarstonden bij de grens met Polen, waar een paar maanden eerder een protest tegen de communistische dictatuur bloedig was beëindigd. Chroesjtsjov hield een praatje voor een gehoor van ambassadeurs van Navo-landen in de Poolse ambassade in Moskou. De hervormingsgezinde Poolse partijleider Gomułka was er ook bij. De sfeer zal bepaald gespannen zijn geweest. Chroesjtsjov rondde af met Мы вас похороним! - volgens zijn eigen tolk "We gaan jullie begraven!" Geschrokken van dergelijke oorlogstaal verlieten de ambassadeurs de zaal.

Het Vrije Volk, 19 november 1959
Het Vrije Volk, 19 november 1956

Later werd duidelijk dat de partijleider het iets milder bedoelde. Hij had een vergelijking gemaakt tussen kapitalisme en communisme, en sloot af met de gewraakte woorden. Hij zal bedoeld hebben "de geschiedenis is aan onze zijde, het communisme zal jullie overleven", redenerend vanuit het marxistische idee dat het kapitalisme zichzelf ten grave zal dragen.

Demander

In 1830 stuurde de Franse regering een briefje naar de Amerikaanse met de tekst le gouvernement français demande [..]. Een ambtenaar vertaalde dat als the French government demands: het Franse demander (vragen) werd vertaald met het Engelse demand (eisen). President Jackson was not amused over die toon en liet dat weten aan de Fransen. Het liep gelukkig met een sisser af.

Nucleair

Een andere bekende uitspraak is van de voormalige Iraanse president Mahmoud Ahmadinejad. "Israël moet van de kaart geveegd worden!", zou hij gezegd hebben. Het Westen stond op zijn achterste poten. Maar de uitspraak was net iets genuanceerder.

Ahmadinejad sprak in 2005 op een conferentie gewijd aan "een wereld zonder zionisme". Hij citeerde er ayatollah Khomeini, die gezegd had dat 'het regime dat Jeruzalem bezet, verdwijnen moet uit de arena van tijd'. Door een onbekende vertaler werd dat vertaald als van de kaart vegen, terwijl het volgens een factchecker van de Washington Post gelezen moet worden als dat Israël in zal storten. Er is dus een parallel te trekken met de uitspraak van Chroesjtsjov: beiden waren niet van plan hun tegenstanders eigenhandig om zeep te helpen.

Wat natuurlijk niet hielp bij het uit de wereld helpen van het misverstand is dat Ahmadinejad op andere gelegenheden de woorden 'holocaust' en 'mythe' in een adem gebruikte, en dat hij een heus congres organiseerde over spotprenten over joden en de holocaust.

Met het aantreden van president Trump is de verhouding tussen de VS en Iran verslechterd. Trump is ook een gevecht met woorden aangegaan met zijn Noord-Koreaanse collega, net als Ahmadinejad een man met nucleaire aspiraties. Het is te hopen dat er in de hoofdsteden goed naar vertalingen wordt gekeken voordat er op knoppen gedrukt gaat worden.

Freek Roset

Bronnen: