Een leven in taal

Taal is de meest verfijnde vorm van gedrag die wij kennen. Bijna alles wat wij in het dagelijks leven doen - en dat geldt niet alleen voor medewerkers van een vertaalbureau - doen wij met behulp van taal. En iedereen die niet gehinderd wordt door een ernstige handicap leert zijn moerstaal spreken. Maar het wonderbaarlijkste is wel dat het verwerven van taal plaatsvindt met behulp van een instrument dat plastisch is, nl. het brein, dat zich vormt voor en door de kennis dat het vergaart. Zo leert een kind taal alsof het klokkijken leert met een horloge dat niet stil wil staan.

Het is prachtig dat iets zo oneindig verfijnds in deze ene vorm, de gesproken taal, binnen het handbereik ligt van vrijwel ieder mens. Je hoeft maar over heel weinig intelligentie te beschikken om te leren praten. Eén trede hoger op de ladder van intelligentie en taalbeheersing en je kunt al jokken. Het belang hiervan dient niet onderschat. Want 'Everybody lies', zoals House al zegt. Leugens zijn de smeerolie van het sociale contact. En liegen doen we vooral met taal. Midas Dekkers huldigt een vergelijkbaar standpunt als hij stelt dat wanneer je iets wilt weten over de motieven van mensen, je moet beginnen met het geluid uit te zetten.

Omdat taal door vrijwel iedereen verworven kan worden tot een instrument voor dagelijks gebruik, kan de indruk gewekt worden dat taal iets eenvoudigs is. Een handvol regels plus wat woordenschat. Maar dat is niet het geval. Taal is buitengewoon complex en gelaagd. En taalinzicht is een talent vergelijkbaar met gevoel voor wiskunde of muzikaliteit - de meeste mensen hebben er wel iets van, maar de echte talenten zijn zeldzaam.

In termen van patroonherkenning, hetgeen waardoor en waarvoor onze hersenen ontwikkeld zijn, is het verschil tussen de soorten zintuiglijke informatie maar tot zekere hoogte relevant. Ik weet het niet, maar het zou mij verbazen als op het hoogste niveau van informatieverwerking de soort informatie er nog langer toe doet. Of het nu symbool of signaal betreft, taal of teken, inzicht, openbaring of ervaring, en of e.e.a. nu ingebed ligt in kunst, kennis, motoriek of emotie - de cognitieve quantum leap waar de geest stof wordt en de stof geest lijkt mij dezelfde.

Bij taalgevoeligheid denken veel mensen onmiddellijk aan het gemak waarmee sommigen een buitenlandse taal leren. Nu vind ik mijzelf een echt taalmens, maar ik ben helemaal niet snel in het leren van een buitenlandse taal, en cryptogrammen vind ik onbegrijpelijk. Gelukkig is taal zo divers dat er ook ruimte is voor andere taaltalenten, bijvoorbeeld op het raakvlak van taal met kunst of taal en wetenschap.

Wanneer een taalgebruiker een eigen stem ontwikkelt, kan taal kunst worden, dat mag duidelijk zijn. En mede omdat zoveel van ons handelen, onze ervaringen en gevoelens met woorden verweven zijn, kunnen wij ook zo diep geraakt worden door de zeggingskracht van het woordenloze. Van het zwijgen. En van de beeldende en expressieve kunsten. Every picture tells a story. Zo levert taal direct en indirect veel moois op.

Kortom, zonder de gelaagdheid van taal bestond er geen leugen, humor of literatuur, was het slecht zaken doen, rouwen, vieren of politiek bedrijven. En zonder de kennis van de verwantschap en oorsprong van talen, zonder inzicht in betekenis, teken, symbool, klank, ritme, melodie en al dies meer zij, was de Steen van Rosetta nooit ontcijferd, hadden de geschiedenis, de filosofie en de wetenschap het zonder vroege bronnen moeten stellen, waren er geen woordenboeken, grammatica's of dvd's om taalverwerving te faciliteren, bestond er geen computertaal en geen spraakmodule voor Stephen Hawkins, was er nog minder begrip voor andere culturen, en kon niemand overtuigende fantasiedialecten construeren voor films die in voorbijbelse tijden spelen.

Talenstudies zijn dan ook breed. Taal heeft raakvlakken met neurologie, psychologie, sociologie, geschiedenis, IT en nog veel meer. Allemaal prachtige gebieden waar mensen van allerlei wetenschappelijk pluimage zich nog steeds verbazen over wat taal is en wat taal doet. En waarover verhaald wordt. In taal. Wat dan weer vertaald wordt.

We leven in taal. Allemaal.

Ping Cleton

Koen Gubbels